در دنیای پیچیده و پویای امروزی، شناخت و درک عمیق از رفتار‌های انسانی، انگیزه و عوامل موثر بر سلامت روان و تحصیل افراد، اهمیت بسزایی دارد. به‌طوری‌که اهمیت آن بیشتر از هر زمانی احساس می‌شود. انتخاب بین روانشناسی بالینی و روانشناسی تربیتی هم برای دانشجویان و هم برای افراد حرفه‌ای چالش برانگیز است. این دو حوزه با شباهت‌های متعدد در اصول و روش‌های علمی در دو مسیر متفاوت انتخاب را برای علاقه‌مندان کمی سخت می‌کند.
آیا می‌دانید کدام یک از این دو گرایش پاسخ بهتری به نیازهای جامعه می‌دهد؟ آیا روانشناسی بالینی با تمرکز بر درمان و حمایت از افراد با اختلالات روانی و عاطفی اهمیت بیشتری دارد؟ یا روانشناسی تربیتی با بهبود روند آموزشی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؟ در ادامه این مقاله این دو حوزه گسترده را مورد بررسی قرار می‌دهیم تا دانشجویان با دید وسیع‌تری حوزه مناسب را انتخاب کنند. اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری به‌دست بیاورید، در ادامه همراه ما باشید.
روانشناسی بالینی چیست؟
روانشناسی بالینی به کاربرد عمومی روانشناسی در سطح پیشرفته اشاره دارد. در روانشناسی بالینی از علم روانشناسی و اصول مرتبط به روان انسان برای کمک به بیماران استفاده می‌شود. البته بسیاری از روانشناسان روی حوزه مشخصی تخصص دارند و در‌جهت درمان بیماری‌های روانی تلاش می‌کنند. روانشناسی بالینی به ارزیابی، تشخیص، درمان و پیشگیری از طیف گسترده اختلالات روانی و روانشناختی می‌پردازند که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- الگوهای رفتاری غیرعادی
- اختلالات مزمن
- مشکلات یادگیری
- مشکلات شخصی
- مشکلات روانپزشکی
روانشناسی بالینی برای بیماران به‌صورت اختصاصی برنامه می‌دهد. این برنامه امکان دارد شامل درمان‌های بستری یا راه‌حل‌های درمانی دیگر باشد. هدف اصلی روانشناسی بالینی مداخله و پیشگیری از مشکلات روانی است که بهبود کیفیت زندگی را به همراه دارد.
روانشناسی ترتیبی چیست؟
روانشناسی تربیتی ترکیبی از اصول روانشناسی و آموزش را به نمایش می‌گذارد. روانشناسان تربیتی برنامه‌ها و طرح‌های آموزشی را مورد ارزیابی و توسعه قرار می‌دهند که به دانش‌آموزان برای حل مسائل مختلف کمک شایانی می‌کنند. کودکان و نوجوانان از زمان تولد تا بزرگسالی در مواجهه با مشکلات می‌توانند از مشاوران تربیتی راهنمایی بگیرند. از این مسائل می‌توان به موارد زیر اشاره کنیم:
- مشکلات رفتاری
- قلدری
- اختلالات یادگیری
- بیماری‌های روانی
- روابط والدین و معلم
- فشارهای همسالان
- ناتوانی‌های جسمی
- تعاملات اجتماعی
- روابط دانش‌آموز و معلم
روانشناسی تربیتی یکی از شاخه‌های پرکاربرد علم روانشناسی محسوب می‌شود که بر نحوه یادگیری انسان‌ها در محیط‌های آموزشی تاکید دارد. در واقع، هدف اصلی روانشناسی تسهیل فرآیند یادگیری و تربیت است. روانشناسان با استفاده از اصول و نظریه‌های مختلف روانشناسی روش‌های آموزشی مختلف، برنامه درسی و شیوه‌های تدریس را مطرح و مورد ارزیابی قرار می‌دهند تا آموزشی موثر و کار‌آمد را رقم بزنند. این روانشناسان وظایف مختلفی دارند که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارزیابی دانش‌آموزان برای تعیین صلاحیت جهت دریافت خدمات و برنامه‌ها
- ارزیابی برنامه‌های آموزشی و سازمان‌ها
- ایجاد برنامه‌های پیشگیری و مداخله برای ارتقاء رشد و آموزش دانش‌آموزان
- مداخله در بحران‌ها
- مشاوره با معلمان، والدین، مدیران و دیگر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی
- نظارت بر خدمات روانشناسی
- تعیین مسئولیت‌پذیری و یکپارچگی درمان
- ایجاد برنامه‌های توسعه حرفه‌ای
تفاوت‌های روانشناسی مدرسه و روانشناسی بالینی
روانشناسی تربیتی و روانشناسی بالینی دو حوزه مهم در علم روانشناسی به‌حساب می‌آیند که هر کدام روی جنبه‌های مختلفی از سلامت روانی و یادگیری افراد تمرکز دارند. هر دو زمینه کاری در‌جهت خدمت به جامعه، امکانات متعددی را ارائه می‌دهند و به بالا رفتن سطح رفاه جامعه و کیفیت زندگی کمک شایانی می‌کنند. این دو شاخه با وجود اشتراکات، از لحاظ مختلفی تفاوت دارند که در ادامه آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
حقوق
روانشناسان بالینی درآمد بیشتری نسبت‌به روانشناسان تربیتی دارند. طبق آمارهای به‌دست آمده میانگین حقوق سالانه یک روانشناس تربیتی حدود 51,493 دلار است، در‌حالی‌که روانشناس بالینی به‌طور میانگین سالانه حدود 96,076 دلار دریافت می‌کنند. البته حقوق دریافتی مشاوران بر‌اساس عوامل مختلفی مانند تجربه، موقعیت جغرافیایی، سازمانی که در آن کار می‌کنند و جایگاه شغلی فرد متفاوت است.
چشم‌انداز شغلی
بر اساس گزارش اداره آمار کار ایالات متحده (BLS)، پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2030، اشتغال همه روانشناسان، از جمله روانشناسان بالینی و مدرسه، 8 درصد بیشتر شود. این افزایش اشتغال در این رشته دلایل مختلفی دارد. به‌عنوان‌مثال، BLS افزایش تقاضا برای روانشناسان بالینی را به دلیل نیازهای درمانی کهنه‌سربازان، افراد مسن و جمعیت عمومی در مواجهه با مسائل مختلف پیش‌بینی می‌کند. همچنین، BLS با‌توجه‌به افزایش آگاهی از ارتباط بین سلامت روان و موفقیت در تحصیل دانش‌آموزان، افزایش تقاضا روانشناسان تربیتی را نیز پیش‌بینی می‌کند.
تمرکز
بیشتر روانشناسان بالینی مدرک دکتری دارند و به تشخیص و درمان طیف وسیعی از مسائل و مشکلات روانی می‌پردازند. در برخی مواقع، داشتن مدرک کارشناسی ارشد برای فعالیت کافی است. بیشتر مشاوران بالینی در یک حوزه تخصصی فعالیت می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، بعضی از روانشناسان بالینی در زمینه درمان کودک تخصص دارند تا مشکلات روانی آن‌ها را حل کنند. روانشناسان تربیتی باید از دانش خود در زمینه آموزش و اصول روانشناسی استفاده کنند. در‌این‌صورت مسائل مرتبط با مدرسه و کودکان راحت‌تر مدیریت می‌شوند.
الزامات آموزشی
برای تبدیل شدن به یک روانشناس باید مدارک تحصیلی متعددی به‌دست بیاورید که این مسیر با گرفتن مدرک کارشناسی در یک رشته مرتبط شروع می‌شود. روانشناسان تربیتی می‌توانند با گرفتن مدرک کارشناسی ارشد شروع به کار کنند ولی اغلب به‌دنبال اخذ مدرک دکترا هستند. در مقابل روانشناسان بالینی باید با مدرک دکتری در یک رشته مرتبط شروع به کار کنند.
آموزش
روانشناسان تربیتی و روانشناسان بالینی برای رسیدن به مهارت کافی باید دوره‌های آموزشی متفاوتی را بگذرانند. روانشناسان تربیتی باید در موضوع‌های مختلفی از‌جمله آموزش ویژه برای افراد مختلف تخصص پیدا کنند. به همین دلیل مطالعات کمتری روی درمان‌های بلندمدت و روان‌پریشی دارند. آموزش در روانشناسی بالینی وابسته به تخصص فرد متفاوت خواهد بود، اما به‌ندرت مباحث به مواردی از‌قبیل آموزش، آموزش ویژه، سازمان‌های مدرسه، تدریس در کلاس یا مدیریت کلاس مرتبط می‌شوند.
محیط کار
روانشناسان بالینی محیط‌های مختلفی دارند که از آن‌ها می‌توان به محیط‌های بهداشتی، مانند بیمارستان‌ها، مراکز بهداشت روان یا کلینیک‌های خصوصی اشاره کرد. در مقابل، روانشناسان تربیتی بیشتر در مدارس، به ویژه در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان فعالیت می‌کنند. البته بعضی از روانشناسان تربیتی در کلینیک‌ها یا بیمارستان‌هایی کار می‌کنند که به‌طور خاص کودکان را در سن مدرسه یا مسائل مربوط به مدرسه درمان می‌کنند.
مجوزها
روانشناسان بالینی و روانشناسان تربیتی هر دو باید مجوزهای لازم را برای شروع فعالیت‌های کاری خود را کسب کنند. البته برای کار در هر دو زمینه باید مجوزهای اختصاصی کسب شود که مربوط به همان حوزه کاری است.
داروها
روانشناسان بالینی و روانشناسان تربیتی هر دو به توسعه و توصیه برنامه‌های درمانی برای بیماران خود تمرکز دارند. برخی از ایالت‌ها به روانشناسان بالینی این امکان را می‌دهند که برای بیماران خود دارو‌های موثر و مناسب تجویز کنند. اما روانشناسان تربیتی در بیشتر مواقع امکان تجویز دارو ندارند. البته می‌توانند به والدین برای مراجعه به پزشکان یا روانشناسان دیگر توصیه کنند تا با‌توجه‌به مشکل بیمار داروی مناسب برای کودک تجویز شود.
برنامه‌های درمانی
روانشناسان بالینی و روانشناسان مدرسه هر دو برنامه‌های درمانی اختصاصی برای درمان بیمار خود در نظر می‌گیرند، البته باید به این توجه داشت که امکان دارد این برنامه با رویکرد‌های متفاوتی همراه باشد. در برنامه‌های روانشناسان بالینی تجویز دارو، بستری شدن یا سایر درمان‌های روانپزشکی جا دارند. در مقابل روانشناسان تربیتی اغلب با معلمان و خانواده‌ها برای حل مشکل دانش‌آموز همکاری می‌کنند تا روند درمان به‌خوبی پیش برود.
